Της Γιώτας Κωνσταντινίδου
Mια ιδιόμορφη διάλεκτος που επιβιώνει σθεναρά εδώ και αιώνες, μας
ξυπνάει αγόγγυστα και επίμονα τη Μνήμη.
Σε περιοχές της
Καλαβρίας και της Απουλίας, της Νότιας Ιταλίας έχουν
καταλογραφηθεί 10-12 χιλιάδες φυσικοί ομιλητές μιας εύηχης και μουσικής
διαλέκτου. Είναι η περιβόητη και αξιοπερίεργη γκρίκο, γκρεκάνικο, ή γκρεκάνικα.
Ο σύγχρονος γλωσσολόγος, ερευνητής Αναστάσιος
Καραναστάσης, ο οποίος με εντολή της Ακαδημίας Αθηνών μελετά επί χρόνια την
γκρεκάνικη διάλεκτο, στηρίζει ακράδαντα τη πολυσυζητημένη θεωρία του Γ. Χατζιδάκι περί αδιάλλειπτης
συνέχειας της γλώσσας από την εποχή της αρχαιότητας έως τις μέρες μας.
O ελληνικός αποικισμός ξεκινάει τον 8ο και κορυφώνεται τον 6ο και 5ο αιώνα π. Χ. Ιδρύονται αποικίες στην Κάτω Ιταλία, όπως ο Τάρας, το Ρήγιο, η Κύμη, η Ελέα, η Ηράκλεια, η Ποσειδώνια, η Σύβαρις, το Μεταπόντιο, κ.ά.. Στις περιοχές αυτές, παρατηρείται άνθηση σε τομείς γραμμάτων, τεχνών και επιστημών.
Όταν το 1802, ο Άγγλος Eustace, έκανε διεθνώς γνωστή την ύπαρξη ελληνόφωνων χωριών στην Κάτω Ιταλία, ακολούθησε η διατύπωση διαφόρων θεωριών σχετικά με την ιστορική τεκμηρίωση της ιδιόρρυθμης αυτής διαλέκτου.
Ο Ιταλός Μorosi, γλωσσολόγος, υποστηρίζει ότι το ιδίωμα είναι νεοελληνικό και οι ρίζες του επομένως δεν αποτελούν συνέχεια του ιστορικού αποικισμού. Ο Έλληνας γλωσσολόγος, Γ. Χατζιδάκις, ήδη από το 1899, αντέκρουσε τη σχετική θεωρία περί νεοελληνικής προέλευσης, ενστερνίζοντας την αδιάκοπη συνέχεια της Ελληνικής γλώσσας, από την περίοδο της Μεγάλης Ελλάδας, Magna Grecia. O Έλληνας γλωσσολόγος, βρήκε σύμμαχο το Γερμανό καθηγητή και φιλέλληνα, Gerhard Rohlfs, σημαντική προσωπικότητα που αφιέρωσε τη ζωή του σε 60 χρόνια συνεχούς μελέτης και γλωσσολογικών ερευνών στην Κάτω Ιταλία, seconda patria, ‘’δεύτερη πατρίδα’’ του όπως την αποκαλούσε.
Οι γηγενείς κάτοικοι, άνθρωποι με ισχυρή προσωπικότητα, εμμένουν στη δική τους ακλόνητη θεωρία. Η διάλεκτός τους προήλθε από απογόνους της Μεγάλης Ελλάδας, απόρροια του β’ αρχαιοελληνικού αποικισμού. Κατάφερε και διατηρήθηκε στο πέρασμα των αιώνων μέσα από το προφορικό λόγο και τη γεωγραφική απομόνωση των κατοίκων.
Στη σύγχρονη πραγματικότητα, η ιταλική γλώσσα νοείται ως η επίσημη αναγνωρισμένη στις περιοχές αυτές, διδάσκεται στα σχολεία και χρησιμοποιείται από τον κρατικό μηχανισμό.
Στην όμορφη και δύσβατη Καλαβρία, τα δυσπρόσιτα χωριά παρουσιάζουν χαμηλής στάθμης βιοτικό επίπεδο και έντονα προβλήματα εγκατάλειψης. Στην Απουλία τα πράγματα είναι ελαφρώς ευνοϊκότερα, αν αναλογιστούμε την εύφορη πεδιάδα και τη διαφορετική γεωπολιτική δομή.
Οι κάτοικοι των περιοχών είναι βοσκοί, γεωργοί, ή κρατικοί υπάλληλοι, δάσκαλοι, δασονόμοι και εναποθέτουν τις ελπίδες περί ανάπτυξης της περιοχής στο κεφάλαιο του τουρισμού.
Από τη πλευρά της η ελληνική κυβέρνηση έχει στείλει στο παρελθόν δασκάλους στις περιοχές που επέλεξαν όμως να διδάξουν στα παιδιά νέα ελληνικά και όχι να ενισχύσουν το υπέροχο αυτό γλωσσικό ιδίωμα που συνεχίζει να μάχεται ανάμεσα σε δυο κουλτούρες χωρών που δε νοούν να το αποκωδικοποιήσουν ως ηχηρό μήνυμα ενότητας και συνέχειας. Στο Πανεπιστήμιο του Λέτσε υπάρχει εκτός από την έδρα Ελληνικής Φιλολογίας και Τμήμα για τα γκρίκο, ώστε οι διδάσκοντες να γνωρίζουν και τις δύο γλώσσες.
Πέρα από το γλωσσικό ιδίωμα, άξια προσοχής είναι και η παράδοση που το συνοδεύει. Γρήγορος ρυθμός μουσικής ή απόλυτα κατανυκτικός και αργός. Μοιρολόγια, μύθοι, παραμύθια.
Ένας λαός που ανεξάρτητα από τις εκάστοτε γλωσσολογικές ή ιστορικές θεωρίες και τις ομολογουμένως λάθος προσεγγίσεις δυο κρατών, είναι πεπεισμένος για την αδιαμφισβήτητη καταγωγή του.
Είναι φιλόξενοι, μιλούν δυνατά, είναι ευγενικοί, γελούν με τη ψυχή τους και κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Οι άντρες ξεχωρίζουν για το φιλότιμό τους και την αξία του λόγου τους. Οι γυναίκες, καλοσυνάτες και δοσμένες σε ξεχασμένες αξίες οικογενειακών δεσμών.
Όμορφος τόπος, όμορφοι άνθρωποι, όμορφη γλώσσα που αντιστέκεται σθεναρά στη Λήθη και στην επερχόμενη εξαφάνιση.
Ενα τραγούδι της Mimma Nucera, στη γλώσσα των Ελλήνων της Καλαβρίας
I glossama en ecchi na petheni. [H γλώσσα μου δεν αξίζει να πεθάνει.]
O pappumma viata mu leghi [Ο παππούς μου πάντα μου λέγει ]
ti sta keru dicatu [ότι στους καιρούς τούς δικούς του]
ti glossa ti eplatega [η γλώσσα που μιλούσαν]
ito viata to grecu. [ήτο πάντα ελληνική.]
Ce arte, lego ego: [και άρτι (αμέσως), λέγω εγώ:]
iati' i guvernaturi [γιατί οι κυβερνώντες]
thelusi na chathi [θέλουσι να χαθεί]
i glossa tu grecani? [η γλώσσα του Ελληνα;]
Ecini fenonde manacho' ste votazioni [Εκείνοι, φαίνονται (=αρχ. παρουσιάζονται) μονάχοι στις εκλογές]
ce ulli crazzondo fili ce cumparidi, [και όλοι κράζωνται φίλοι και γνωστοί (κουμπάροι<κόμβος= δεσμός/δέσιμο)]
podo' ti tteglionni to bdomadi [κι όταν τελειώνει η εβδομάδα]
en agronizzu pleo canena. [δεν γνωρίζουν πλέον κανέναν.]
Afudatema esi cali' christianima [Βοηθείστε μας (οφελήστε μας),εσείς καλοί μου χριστιανοί]
pu iste ode delemmeni [που είστε όλοι δουλεμμένοι (εξαπατημένοι/εκμεταλλευμένοι) ]
na some stili stin addi ghenia [να παραδώσουμε στύλη (πινάκιο γραφής) στην άλλη γενιά]
ti glossama ce ta pramata to pappumma. [τη γλώσσα μας και τα πράγματα του παππού μας.]
«Είσαι Γκρίκο; Εμπα στο σπίτι μον να μπει ο ήλιος».
Μ' αυτόν τον τρόπο οι κάτοικοι των ελληνόφωνων χωριών της Κάτω Ιταλίας, υποδέχονται σήμερα τους Ελληνες. Ταυτόχρονα απευθύνουν μια δραματική έκκληση προς κάθε αρμόδια Αρχή της μητέρας Ελλάδας, η οποία φαίνεται συχνά να αγνοεί ακόμη και την ύπαρξη τους. Ομως, οι Γκρεκάνοι φωνάζουν γεμάτοι υπερηφάνεια με όλη τους την ψυχή: «Είμαστε Γκρέτσοι, γιατί έχομε το ίντιο αίμα τσε την ίδια γκλώσσα». Ποιος έχει δικαίωμα να μείνει αδιάφορος αντιμετωπίζοντας αυτό το αγωνιώδες μήνυμα;
Βιβλιογραφία: F. Violi: STORIA DEGLI STUDIΕ DELLA LETTERATURA POPOLARE GRECANICA, εκδ. Δήμος της Μπόβα, Ρήγιο Καλαβρίας 1992.
Giuseppe Morosi: STUDI SUI DIALETTI GRECI DELLA TERRA D' OTRANTO, Λέτσε 1870.
Δέσποινα Βουλγαρίδου, φιλόλογος, με μεταπτυχιακό στη νεοελληνική λογοτεχνία, δια την αφορμήν της ιδέας…
