Η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, και
κάθε πιστός από το φιλόθεο ποίμνιο, προσέρχεται στον οικείο του Ιερό Ναό για να
βιώσει εκ του σύνεγγυς τις εορτές, την Θεία Λειτουργία, τις Ιερές Ακολουθίες,
αλλά και για να προσευχηθεί μέσα στην κατανυκτική ατμόσφαιρα του Ιερού Ναού.
Στην αποδημία της Μεγάλης Βρετανίας, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, ο Ελληνισμός
με Εκκλησιοκεντρικό πνεύμα και Χριστοκεντρική ζωή, δίνει πάντοτε το παρόν σε
κάθε εκδήλωση πίστης, Λειτουργική, Ευχαριστιακή αλλά και Μυστηριακή,
συμμετέχοντας σε όλες τις Εκκλησιαστικές τελετές, στη Θεία Λειτουργία, στις
εορτές της Ορθοδοξίας, στα Ιερά Μυστήρια τελώντας θρησκευτικούς γάμους και
βαπτίσεις των παιδιών, αλλά και στα βαθύτερα υπαρξιακά θρησκευτικά ζητήματα
όπως το Μυστήριο της Εξομολόγησης και η Θεία Ευχαριστία. Στην Μεγάλη Βρετανία,
υπάρχει πλειάδα Ελληνικών Ορθοδόξων Κοινοτήτων, πλέον των εκατό.
Η αρχαιότερη οργανωμένη κοινότητα Ελλήνων Ορθοδόξων στο Λονδίνο είναι αυτή
της του Θεού Αγίας Σοφίας. Αλλά ας κάνουμε ένα ταξίδι μέσα στους αιώνες για να
γνωρίσουμε αυτήν την θαυμαστή ζωντανή ιστορία.
Η πρώτη Ελληνική Κοινότητα και ο πρώτος
Ελληνικός Ορθόδοξος Ναός στο Λονδίνο, ανάγονται στην δεκαετία του 1670.
Αρκετοί λόγιοι Έλληνες ήλθαν τότε στην Αγγλία είτε για σπουδές στα Πανεπιστήμια
της Οξφόρδης και του Κέημπριτζ, είτε για να εκδόσουν συγγράμματά τους. Ένας από
αυτούς, ο λόγιος Κληρικός από την νήσο Μήλο, Μητροπολίτης Σάμου, Ιωσήφ
Γεωργηρίνος, στον οποίον οφείλεται και η καταγραφή των ιστορικών στοιχείων,
διαπίστωσε πως οι Ομογενείς, επωφελούμενοι της παρουσίας ενός Έλληνα Ιερέα,
εξέδοσαν άδεια ανεγέρσεως Ιερού ναού. Επειδή όμως έλειπαν οι πόροι για ένα
τέτοιο έργο, ο Ιερέας εκείνος και οι Ομογενείς, παρεκάλεσαν τον Μητροπολίτη
Ιωσήφ, να προβεί στην ανεύρεση των απαιτούμενων πόρων.
Όντως, μέσα σε εκείνη την δεκαετία, και συγκεκριμένα το 1677, ανηγέρθη στο
Σόχο του Λονδίνου, στην σημερινή οδό Charing Cross, τότε Hoge Lane, Ιερός Ναός αφιερωμένος στην Κόιμηση της Υπεραγίας
Θεοτόκου.
Οι Έλληνες όμως, που κατοικούσαν πλησίον του Ναού, σιγά σιγά εγκατέλειψαν
αυτήν την περιοχή, αφήνοντας όμως ως ανεξίτηλο σημάδι της ύπαρξής τους εκεί,
την μέχρι και σήμερα γνωστή οδό Greek Street. Η νέα περιοχή των Ελλήνων φαίνεται πλέον να είναι
το City, το κέντρο κάθε
εμπορικής και οικονομικής κίνησης.
Ο Μητροπολίτης Ιωσήφ, εφόσον πλέον, ο υπ᾽ αυτού ανεγερθείς Ιερός ναός δεν
ήταν δυνατόν να εξυπηρετεί τις ανάγκες του Ποιμνίου, σκέφθηκε πως θα έπρεπε να
πουλήσει το οικοδόμημα αυτό και να ιδρύσει άλλο, πλησίον του City. Λόγω όμως
των οικονομικών δυσκολιών που συνάντησε, δεν κατάφερε να υλοποιήσει το σχέδιό
του. Έτσι, εκείνος ο πρώτος Ναός, δεν κατάφερε να συνεχίσει τη σταδιοδρομία του
η οποία είχε ξεκινήσει με πολλά βάσανα και αγώνες. Το 1684, ο Ναός, περιήλθε
στα χέρια των Γάλλων Ουγενότων.
Το 1712, ο τότε Πατριάρχης Αλεξανδρείας Σαμουήλ ο Κασοπούλης, λόγω των
εκτάκτων οικονομικών δυσχερειών του θρόνου, απέστειλε στην Αγγλία προς την τότε Βασίλισσα Άννα, τον Μητροπολίτη Θηβαίδος
Αρσένιο, ο οποίος επεδίωξε την ανέγερση νέου Ιερού Ναού, προκειμένου να
εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του Ελληνορθοδόξου ποιμνίου του Λονδίνου. Εν τέλει
όμως, αυτοτελής Ελληνικός Ορθόδοξος Ναός δεν υπήρξε στο Λονδίνο μετά τού
αναγερθέντος από τον Μητροπολίτη Σάμου Ιωσήφ. Οι Έλληνες εκκλησιάζονταν σε
Ρώσικο Ναό.
Με τα χρόνια όμως, έγινε ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη Ελληνικού Ορθόδοξου
Ναού στην Ελληνική Παροικία. Το 1837, βρέθηκε στο Λονδίνο ένας Έλληνας Ιερέας,
ο πατήρ Γαλακτίων Γαλάτης, όχι ως προσκεκλημένος των Ελλήνων Ομογενών, αλλά για
αν εκπροσωπήσει κάποια Ιερά Μονή σε συνάντηση Λογίων. Οι Έλληνες της εν Λονδίνω
Παροικίας, εκμεταλλευόμενοι την παρουσία του, ενοικίασαν αίθουσα στην περιοχή Finsbury Circus, όπου και διέμεναν
την εποχή εκείνοι πολλοί Έλληνες. Εκεί, ιδρύθηκε η Ελληνική Καπέλλα ή Greek Chapel, όπως ονόμαζαν τον
νεόδμητο Ευκτήριο Οίκο ο οποίος αφιερώθηκε στον Σωτήρα Χριστό. Η Αδελφότητα του
Ναού, απευθυνόμενη στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, ζήτησε να
διορισθεί Ιερέας στον Ευκτήριο Οίκο του Σωτήρος Χριστού και ως εκ τούτου,
διορίσθηκε εκεί ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Ξενάκης από τη Χίο.
Η σύσταση της Αδελφότητος αυτής, είχε ως σκοπό την ίδρυση και τη συντήρηση
του Ιερού ναού, προς κάλυψη των αναγκών των αδελφών, πιστών, και μελών του
Φιλοθέου εκείνου Ποιμνίου. Η ίδια η ιστορία της Αδελφότητος είναι και η ιστορία
του Ναού της.
Με την πάροδο του χρόνου, οι Έλληνες αύξαναν και ο μικρός Ευκτήριος Οίκος,
άρχισε να φαίνεται ανεπαρκής για να συμπεριλάβει την διαρκώς αυξανόμενη αδελφότητα,
ιδιαίτερα δέ κατά τις μεγάλες Θρησκευτικές Εορτές.
Από την άλλη μεριά, οι επιχειρήσεις των Ελλήνων, οι εμπορικές τους
δραστηριότητες και τα κεφάλαιά τους, διαρκώς διευρύνοντο με την ευλογία του
Θεού. Οι ευσεβείς εκείνοι Έλληνες, αφοσιωμένοι στα γράμματα, στην Ελληνική
γλώσσα και την Ορθόδοξο πίστη, επιθυμώντας να ευχαριστήσουν τον Θεό για την
πρόοδό τους και βλέποντας τις αυξανόμενες ανάγκες για μεγαλύτερο Ναό, από το
1843 ήδη, μελετούσαν σε επανειλημμένες συνεδριάσεις την ανέγερση νέου Ναού. Το οίκημα στο νούμερο 9 του Finsbury Circus ήταν ιδιαίτερα μικρό ως προς τον πληθυσμό της
Αδελφότητος.
Την 1η Ιουλίου 1846, αναγνωρίζοντας οτι έφθασε η ώρα για την ανέγερση Ναού
για όλη την Αδελφότητα, κατηρτίσθη ειδική Επιτροπή, η οποία υπέβαλλε σε Γενική
Συνέλευση το ζήτημα, και προέβη στην ανεύρεση του κατάλληλου τόπου για την
ανέγερση του Ναού. Ο νέος αυτός τόπος ήταν στο Winchester Street του London Wall, και η ανέγερση
ολοκληρώθηκε το 1849. Ο νέος Ναός, ώς συνέχεια του Ευκτηρίου Οίκου, αφιερώθηκε
επίσης στον Σωτήρα Χριστό.
Διακρινόμενοι όμως οι Έλληνες της εποχής εκείνης, για την εργατικότητά τους
και τις εμπορικές τους δεξιότητες, ανεξαρτητοποιήθηκαν σύντομα, οικονομικώς,
και επεθύμησαν να αναβαθμίσουν λίγο την ποιότητα της ζωής των οικογενειών τους.
Έτσι, διατήρησαν τα εμπορικά τους γραφεία στο City, αλλά μετακόμισαν σε
άλλες περιοχές με κυριότερες αυτές του Lancaster Gate και του Bayswater. Τα χρόνια εκείνα, αυτές
οι περιοχές που σήμερα θεωρούνται το κέντρο του Λονδίνου, τότε αποτελούσαν τις
παρυφές της πόλεως και η μετάβαση από το City, θεωρήτο μεγάλη και
ωραία εκδρομή των ημερών αργίας για ανάπαυλα στις εξοχές και στον καθαρό αέρα.
Τριάντα χρόνια μετά την ανέγερση του Ιερού Ναού του Σωτήρος Χριστού, σχεδόν
κανείς εκ των Ελλήνων δεν κατοικούσε στο City. Η πλειονότητα των
Ελλήνων, ζούσαν πλέον τουλάχιστον πέντε μίλια από τον Ναό, και πολύ δύσκολα
μετακινούνταν προς τα εκεί για την εκπλήρωση των θρησκευτικών τους αναγκών τις
Κυριακές και τις Εορτές. Αφ᾽ ετέρου δε, ο αριθμός τους πλέον αυξήθηκε τόσο, που
και αυτός ο Ναός ήταν πλέον για αυτούς μικρός. Πολύ σύντομα, ένεκά όλων αυτών
των δυσκολιών, κατέστη σαφής και επιτακτική η ανάγκη ιδρύσεως Νέου Ναού,
μεγαλυτέρου και πλησιεστέρου στις περιοχές που διέμεναν οι Αδελφοί.
Κατόπιν ειδικών συνελεύσεων, και αφού επετεύχθη συμφωνία για τον τόπο
και τον τρόπο της ανεγέρσεως του Ναού, εξελέγη από την Γενική Συνέλευση της
Κοινότητος, την 31η Ιανουαρίου 1874, Επιτροπή επί της Οικοδομής. Ταυτόχρονα,
εξελέγη από την Γενική Συνέλευση, Επιτροπή επί των Οικονομικών.
Η επιτροπή επί της Οικοδομής είχε την εντολή από την Γενική Συνέλευση να
οικοδομήσει έναν Ναό περικαλλή, υπέροχον από απόψεως ρυθμού και εκτελέσεως,
μνημείο αντάξιο της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ο Αρχιτέκτων του Ναού ήταν ο
John Oldrid Scott υιός τού περίφημου αρχιτέκτονος Sir George Gilbert Scott, ενώ οι εργολάβοι ήταν
οι Kirk και Randall. Η προετοιμασία, η προμελέτη και η ακρίβεια, οδήγησαν στην
κατασκευή εξακοσίων τεχνικών σχεδίων, μέχρις ότου εξαχθεί το τελικό.
Τον Ιούνιο του 1877, χαράχθηκαν τα θεμέλια του εν λόγω νέου Ιερού Ναού,
ενώ την 18η Ιουλίου του ιδίου έτους, ετέθη ο θεμέλιος λίθος.
Λαβόντες υπόψιν οτι η Ορθόδοξος Εκκλησία πάντοτε αντλούσε έμπνευση από
τις υψηλότερες αρχές τις οποίες ανέπτυξαν οι Ιεροί άνδρες, ο Ιωάννης και ο
Παύλος, και έχοντες μπροστά τους την Πατερική Διδασκαλία, οι Αδελφοί,
επιθυμώντας να δώσουν στην Εκκλησία έναν από τους τίτλους των ιδιοτήτων του Θεού:
Δύναμη, Ειρήνη και Σοφία, κατέληξαν στην του Θεού Αγία Σοφία, επισημαίνοντας
πως έχει και Εθνική σημασία ως σύμβολο των Εθνικών πόθων και της ελπίδος.
Αν λάβει κανείς υπόψιν το μέγεθος και το κάλλος του Ναού αφ᾽ ενός και
αφ᾽ ετέρου το γεγονός της βραδύτητος που χαρακτηρίζει συνήθως την Ναοδομεία,
αναμφίβολα θα εκπλαγεί πληροφορούμενος οτι η οικοδόμηση του Ιερού Ναού της του
Θεού Σοφίας, Λονδίνου, συνετελέσθη εντός ενός έτους και έξι μηνών.
Η πρώτη Λειτουργία τελέσθηκε κατά την εορτή της Πεντηκοστής, και εορτής
του Ναού, την 1η Ιουνίου του 1879. Η διακόσμηση του Ναού, ολοκληρώθηκε το 1926,
οπότε και έγινε και η εγκατάσταση του ηλεκτρικού φωτός.
Στην Γενική Συνέλευση των Αδελφών την 16η Ιανουαρίου του 1879, ο Πρόεδρος της επί της Οικοδομής Επιτροπής, σε λόγο του περί της καλαισθησίας του Ναού είπε: Είμαι πεπεισμένος πως πολλά μίλια περί της Εκκλησίας αυτής, δεν υπάρχει Εκκλησία τέτοιας τάξεως, τόσο μεγαλοπρεπής, τόσο πρόσφορος προς τον σκοπό της, και συγχρόνως, τόσο ωραία και τόσο ενδιαφέρουσα από ιστορικής απόψεως, αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής. Όσον αφορά την ωραιότητα του οικοδομήματος, δεν υπάρχει διχογνωμία μεταξύ αρχιτεκτόνων, ότι το εσωτερικό της, από το ύψος ως και την όψη, από την κομψότητα και αρμονία των γραμμών, είναι ένα από τα τελειότερα σχέδια και ως εκ τούτου από τα πιό μεγαλοπρεπή. Σε όλους μπορούμε με ασφάλεια να πούμε «ελάτε να θαυμάσετε».
Ας μπούμε όλοι, έστω για μια φορά, σε αυτόν τον περικαλλή και μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό. Ας νοιώσουμε τους αιώνες να περνούν μπροστά στα μάτια μας, αφήνοντας μια μυρωδιά από ένα λιβάνι, το ίδιο που μύριζαν και εκείνοι οι Έλληνες εκατοντάδες χρόνια πίσω. Ας ανοίξουμε την καρδιά μας να αγκαλιάσει αυτούς τους κόπους των Ομογενών, τόσα χρόνια πίσω.
Στην Γενική Συνέλευση των Αδελφών την 16η Ιανουαρίου του 1879, ο Πρόεδρος της επί της Οικοδομής Επιτροπής, σε λόγο του περί της καλαισθησίας του Ναού είπε: Είμαι πεπεισμένος πως πολλά μίλια περί της Εκκλησίας αυτής, δεν υπάρχει Εκκλησία τέτοιας τάξεως, τόσο μεγαλοπρεπής, τόσο πρόσφορος προς τον σκοπό της, και συγχρόνως, τόσο ωραία και τόσο ενδιαφέρουσα από ιστορικής απόψεως, αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής. Όσον αφορά την ωραιότητα του οικοδομήματος, δεν υπάρχει διχογνωμία μεταξύ αρχιτεκτόνων, ότι το εσωτερικό της, από το ύψος ως και την όψη, από την κομψότητα και αρμονία των γραμμών, είναι ένα από τα τελειότερα σχέδια και ως εκ τούτου από τα πιό μεγαλοπρεπή. Σε όλους μπορούμε με ασφάλεια να πούμε «ελάτε να θαυμάσετε».
Ας μπούμε όλοι, έστω για μια φορά, σε αυτόν τον περικαλλή και μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό. Ας νοιώσουμε τους αιώνες να περνούν μπροστά στα μάτια μας, αφήνοντας μια μυρωδιά από ένα λιβάνι, το ίδιο που μύριζαν και εκείνοι οι Έλληνες εκατοντάδες χρόνια πίσω. Ας ανοίξουμε την καρδιά μας να αγκαλιάσει αυτούς τους κόπους των Ομογενών, τόσα χρόνια πίσω.
Πηγές
The Very Revd. Archim. Michael Constantinidis, The Greek Orthodox Church in London,
Oxford University Press, Oxford, 1933
Byzantine & Christian Museum, Treasured Offerings: The Legacy of the Greek Orthodox
Cathedral of St. Sophia, London, Athens 2002
