Ορθόδοξο Φόρουμ με θέμα: 'Ορθοδοξία και Εθνότητα'

Του Δημήτρη Σαλαπατά (Θεολόγου-Διεθνολόγου)

Πραγματοποιήθηκε στο Κολέγιο St. Edmund του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, από τις 11 έως τις 13 Σεπτεμβρίου τ.έ., το 10ο Συνέδριο του Ορθοδόξου Φόρουμ Θεολογικής Έρευνας. Το γενικό θέμα του Συνεδρίου ήταν «Ορθοδοξία και Εθνότητα».

Όσον αφορά το Φόρουμ αυτό καθ΄ αυτό, αξίζει να αναφερθεί πως είναι ένας χώρος συνάντησης Ορθοδόξων Θεολόγων, που προέρχονται από διάφορες θεολογικές ειδκότητες, οι οποίοι βρίσκουν εκεί πρόσφορο έδαφος για να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα των ερευνητικών τους δραστηριοτήτων.

Το Φόρουμ οργανώνει ένα ετήσιο Συνέδριο, στο οποίο συμμετέχουν ερευνητές, επιστήμονες, κληρικοί, αλλά και φοιτητές. Η ατμόσφαιρα είναι τέτοια που οι παρουσιάσεις, οι συζητήσεις, ο διάλογος, διεξάγονται με άνεση και με πνεύμα χριστιανικής αδελφοσύνης.

Αναπόσπαστο τμήμα των εν λόγω Συνεδρίων είναι οι Ιερείς Ακολουθίες, που τελούνται πρωΐ και βράδυ.

Τα προηγούμενα Συνέδρια πραγματοποιήθηκαν σε Ακαδημαϊκά Ιδρύματα της Αγγλίας ανάλογου επιπέδου με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπως στο Πανεπιστήμιο του Ντάραμ, στο Πανεπιστήμιο του Λάμπετερ της Ουαλίας, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Winchester. Το φετινό Συνέδριο ξεκίνησε με ομιλία του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Διοκλείας Δρος Καλλίστου, με θέμα: «Ούτε Ιουδαίος, ούτε Έλληνας: Καθολικότητα και Εθνότητα».

Ο σπουδαίος αυτός Ορθόδοξος κληρικός και διανοούμενος εξήγησε ότι υπάρχουν «εθνικά δώρα» μέσα στην Εκκλησία.

Η Εκκλησία, είπε, υπερβαίνει όλες τις διαιρέσεις. Όμως στη σύγχρονη πραγματικότητα η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι χωρισμένη σε τοπικές (territorial) κι όχι σε εθνικές Εκκλησίες.

Παρά το γεγονός ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει καταδικάσει τον φυλετισμό (1872), καθίσταται σήμερα αντιληπτό πως ακόμα και το ίδιο το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έπεσε μέσα στη δική του παγίδα, αφού είναι περισσότερο Ελληνικό παρά Οικουμενικό. Ο Άγιος Διοκλείας συνέχισε λέγοντας πως, όπως και νάχει ο Θεός επιτρέπει την ποικιλομορφία των εθνών, η οποία έχει εσχατολογική αξία. Όμως θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των διαφορετικών εννοιών που αποδίδονται στον όρο «έθνος» από την Αγία Γραφή και αντίστοιχα από τη σημερινή εποχή.

Επίσης, είναι ενδιαφέρον να θυμηθούμε πως κατά την Πεντηκοστή οι Άγιοι Απόστολοι μιλούσαν πολλές γλώσσες, ενώ αργότερα έχουμε το παράδειγμα του Κυρίλλου και του Μεθοδίου, οι οποίοι διέδωσαν την Ορθοδοξία στους Σλάβους μέσω της Σλαβικής γλώσσας. Αποδεικνύεται έτσι πως η Ορθοδοξία αποδέχεται και σέβεται τα διάφορα έθνη, με τη διαφορετικότητα του πολιτισμού και της γλώσσας τους. Ο Μητροπολίτης Διοκλείας κατέληξε λέγοντας πως, αφότου είμαστε βαπτισμένοι ανήκουμε σε ένα ιερό έθνος, παράλληλα με το γεγονός ότι είμαστε μέλη ενός κοσμικού έθνους.

Ο Ιεροδιάκονος Δρ. Ανδρέας Ανδρεόπουλος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Winchester, ομίλησε με θέμα: «Το λειτουργικό βίωμα ως βάση της εκκλησιαστικής ταυτότητας».

Χαρακτηριστικά ανέφερε πως, είναι ανάγκη να αναζητούμε τη χριστιανική ταυτότητα μέσα από τη Λειτουργία, εξετάζοντας βέβαια παράλληλα και την εκκλησιολογία.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το να είναι κανείς «δυτικός». Αντίθετα μάλιστα! Σε 50 χρόνια από σήμερα δε, μπορεί να έχουμε μια πιο σταθερή εικόνα του τι σημαίνει να είναι κανείς Άγγλος Ορθόδοξος. Κατέληξε δε, λέγοντας πως δεν υπάρχει πρόβλημα με τη χρήση δυτικών λειτουργικών στοιχείων, όπως η μουσική και η γλώσσα.

Ο Λάμπρος Ψωμάς, Υποψήφιος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Winchester, αφιέρωσε την ομιλία του στο θέμα: «Έθνη - Κράτη και Διασπορά: Επανεξετάζοντας το ζήτημα της Αλληλεπικάλυψης των Ορθοδόξων Δικαιοδοσιών στη Δυτική Ευρώπη». Ο ομιλητής δήλωσε πως ο όρος «Διασπορά» δεν είναι κατάλληλος για την περίπτωση των Ορθόδοξων Εκκλησιών που δραστηριοποιούνται στη Δύση, αφού μέσα σ΄ αυτές έχουμε τη δεδομένη πραγματικότητα, αλλά και την συνεχώς αυξανόμενη παρουσία προσηλύτων, οι οποίοι προέρχονται από τον Δυτικό κόσμο.

Θεολογικά δεν μπορούμε να έχουμε Διασπορά, αφού εμείς οι χριστιανοί δεν έχουμε μια συγκεκριμένη, από γεωγραφικής πλευράς, Ιερουσαλήμ, όπως έχουν οι Ιουδαίοι. Ο εθνικισμός, κατά τον ομιλητή, είναι ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα. Υποστήριξε, ακόμα, πως παρά το γεγονός ότι η Ορθοδοξία καταδίκασε τον φυλετισμό, δεν ήταν σε θέση να τον αποτρέψει.

Ολοκλήρωσε δε τη διάλεξή του, αναφέροντας πως Εθνικισμός και Ορθοδοξία είναι τελικά στοιχεία αδιαχώριστα, ενώ οι σύγχρονες εθνικές και Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, έχουν δημιουργηθεί μέσα από πολιτικές διαδικασίες.

Ο Krastu Banev, Kαθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ντάραμ, ξεκίνησε τη δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου με μια διάλεξη, γεμάτη πάθος και δυναμισμό, που είχε θέμα: «Πόλεμος και Ειρήνη στη Σκέψη του Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (1896-1993)».

Στόχος της ομιλίας ήταν να αποδείξει το γεγονός ότι τα έργα του π. Σωφρονίου παρέχουν μια μοναδικά συνεπή θεολογική απάντηση απέναντι στο εξαιρετικά θλιβερό θέαμα που παρουσίαζε ο 20ος αι. λόγω των πολεμικών συγκρούσεων.

Η αμαρτία είναι η αιτία των διαιρέσεων. Το πρόβλημα του πολέμου σχετίζεται με το ζήτημα της εθνότητας. Συμπέρανε όμως πως οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τις ιστορικές τους ρίζες, ακριβώς όπως κι ένα δένδρο δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τις φυσικές του ρίζες.

Ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ντάραμ, π. Ανδρέας Louth ομίλησε με θέμα: «Η Μητέρα Θέκλα και ο επιπολιτισμός της Ορθοδοξίας σε ένα αγγλικό πλαίσιο».

Ο ομιλητής παρουσίασε την εργασία της Μητέρας Θέκλας μέσω τριών από τα βιβλία της, δείχνοντας έτσι το ενδιαφέρον της για την Ορθοδοξία και για την Αγγλική Λογοτεχνία και το πως συνδύασε τα δύο αυτά στοιχεία.

Η Elena Ene D.-Vasilescu, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ομίλησε κατόπιν με θέμα: «Μονιμότητα και Αλλαγή στη ζωή των Εθνικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στη Δυτική Ευρώπη». Η Χριστίνα Nellist, Υποψήφια Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Winchester, ανέλυσε το θέμα: «Μια εξερεύνηση της θεωρίας και πρακτικής στην Εκκλησία: Αντιλήψεις της Κυπριακής κοινωνίας».

Ένα από τα ζητήματα που απασχόλησαν την ομιλήτρια εν προκειμένω ήταν αν πράγματι η Εκκλησία της Κύπρου φροντίζει για τα ζώα και εξασφαλίζει την προστασία τους. Ανέφερε δε χαρακτηριστικά πως όλα τα ζώα είναι δημιουργήματα του Θεού και πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα, ενώ η κακομεταχείρισή τους είναι αμαρτία.

Ο Πρωτοπρ. Στέφανος Platt, Γεν. Γραμματέας της Αδελφότητας Αγ. Αλβανού και Αγ. Σεργίου και Προϊστάμενος του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Οξφόρδης, έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία, με ποιμαντική διάσταση, της οποίας το θέμα ήταν: «Εθνότητα στην Ενοριακή ζωή».

Επεσήμανε ότι ανήκουμε στο έθνος του Θεού και έχουμε την ιερή κλήση στην εθνότητα του Χριστού. Η Ενορία, κατά τον ομιλητή, είναι μια τοπική μονάδα, με βάση την τοποθεσία κι όχι τον εθνικισμό, η οποία ούσα Ευχαριστιακή κοινότητα θα πρέπει να συστήνει μια οικογένεια. Είπε δε πως εκεί όπου υπάρχει ένα πρόβλημα εκεί υπάρχει και μια ευκαιρία.

Η λειτουργική γλώσσα της Ενορίας θα πρέπει να εκφράζει την κοινότητα κι όχι τον τόπο στον οποίο δραστηριοποιείται.

Ένα ιστορικό παράδειγμα είναι η Γοτθική Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη.

Ανέλυσε μάλιστα τον τρόπο λειτουργίας μια Ενορίας, υπογραμμίζοντας τη σημασία να υπάρχει λειτουργία μετά τη Λειτουργία, όπου η Ενορία έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τα μέλη της, αφού υπάρχει μια ζωτικής σημασίας προέκταση της Ευχαριστιακής προσφοράς κατά το κέρασμα που ακολουθεί της Ιερής Ακολουθίας. Υποστήριξε, επίσης, πως δεν θα πρέπει να φοβόμαστε τις εθνικές και πολιτιστικές ετικέτες. Η Ορθόδοξη Εκκλησία στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει βρει ακόμα την ταυτότητά της.

Η Ταμάρα Douglas, από το SOAS - Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, ομίλησε για: «Εκκλησία και Εθνικισμό στη Γεωργία και Ρωσία στο Σοβιετικό και μετα-Σοβιετικό πλαίσιο», ενώ ο π. Πατρίκιος - Ιωάννης Ramsey, Νεοζηλανδός Ορθόδοξος Ιερομόναχος και Υποψήφιος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Winchester, προσέφερε μια «επίδειξη μόδας», όπως ανέφερε χαριτολογώντας ο Άγιος Διοκλείας, αφού ομίλησε με θέμα: «Λειτουργικά άμφια και κληρικό ένδυμα: Σκέψεις για κατάλληλες μορφές και ποικιλία στη Δυτική Ευρώπη και Αμερική».

Ο π. Διονύσιος - Ιάκωβος Higgs, Υποψήφιος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Winchester, παρουσίασε το θέμα: «Εθνότητα, Γίγαντες και η Πτώση». Η τρίτη ημέρα του Συνεδρίου ξεκίνησε με ομιλία που έδωσε ο Θεολόγος - Διεθνολόγος Δημήτρης Σαλαπάτας, Υποψήφιος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Winchester, με θέμα: «Ο Εθνικισμός αντιμέτωπος με τον Οικουμενισμό, με ειδική αναφορά στην Ορθόδοξη Εκκλησία». Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει δεχθεί κριτική από άλλες Ομολογίες που μετέχουν στην Οικουμενική Κίνηση για την εθνικιστική της αντίληψη.

Οι ετερόδοξοι αντιλαμβάνονται την Ορθοδοξία ως μη ενωμένη, αλλά διηρημένη σε εθνικές δικαιοδοσίες.

Φέρνουν μάλιστα ως παράδειγμα την περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας, στην οποία δραστηριοποιούνται αρκετές Ορθόδοξες Εκκλησίες που έχουν την αναφορά τους σε αντίστοιχα Πατριαρχεία. Αυτό βέβαια είναι ένα σημαντικό ζήτημα, το οποίο όμως δεν αφορά αποκλειστικά την Ορθοδοξία. Στην Αγγλικανική Κοινωνία βλέπουμε κάποιες από τις συνιστώσες ομάδες να είναι ιδιαίτερα Αγγλικές, όπως π.χ. η επονομαζόμενη «Εκκλησία της Αγγλίας».

Οπωσδήποτε ο Εθνικισμός έχει επηρεάσει το Οικουμενικό Κίνημα, κι έχει καταδείξει την προβληματική των σχέσεων των εθνικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Αυτό επισημαίνει την σαφέστατη ανάγκη να λυθούν τα υπάρχοντα εσωτερικά διεκκλησιαστικά προβλήματα στο χώρο της Ορθοδοξίας, πριν να επιχειρηθεί να γίνει προσπάθεια ενοποίησης με τους ετεροδόξους.

Η Ορθόδοξη Διασπορά θα μπορούσε να συμβάλει καταλυτικά στη διαδικασία της εξισορρόπησης δυνάμεων στο χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τα θέματα αυτά αποκαλύπτονται περισσότερο όταν η Ορθοδοξία ανοίγεται και διαλέγεται με τους ετεροδόξους. Ο Αρχιμ. Νικόδημος Αναγνωστόπουλος, Υποψήφιος Διδάκτωρ του St Mary’s University College, έδωσε μια ενδιαφέρουσα ομιλία με θέμα: «Η Ταυτότητα και ο Ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως».

Εξήγησε ότι δεν υπάρχει εθνικός ή εθνοτικός επιθετικός προσδιορισμός μπροστά από τον τίτλο του Πατριαρχείου, στοιχείο το οποίο αποδεικνύει την οικουμενικότητά του.

Η Τουρκία συνεχίζει μέχρι σήμερα να μην δέχεται τον τίτλο «Οικουμενικός», προτιμώντας τον τίτλο «Ελληνικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο Φαναρίου», αναγνωρίζοντάς το έτσι ως Πατριαρχείο αποκλειστικά υπεύθυνο μόνο για την τοπική κοινότητα της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Επισημάνθηκε, επίσης, η σημασία της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, που είναι απαραίτητη για το μέλλον του Πατριαρχείου.

Η τελευταία ομιλία δόθηκε από τον Brandon Gallaher, από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, και είχε θέμα: «Εκκοσμίκευση των Βασιλικών Θυρών: Προς ένα Ορθόδοξο Χριστιανικό Όραμα του Κοσμικού, της Εκκοσμίκευσης και της Λαϊκοποίησης». Η κοινωνία μας κινείται προς μια εποχή αθρησκείας. Όμως η θρησκεία δεν έχει εξαφανισθεί.

Στην παρούσα συγκυρία παρατηρούμε μεγάλη ανάπτυξη των Χαρισματικών και Πεντηκοστιανών Ομάδων. Η εκκοσμίκευση είναι μια σύνθετη πραγματικότητα. Πάντως ο εθνικισμός θεωρείται μια μορφή εκκοσμίκευσης.

Η εθνότητα είναι μεγάλο δώρο. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν αυτή παραμορφώνεται και μεταβάλλεται σε εθνικισμό. Χριστιανός σημαίνει να είναι κανείς μέσα στον κόσμο ως κοσμικός εις Χριστόν. Ο κόσμος είναι συγγενικά συνδεδεμένος με τον Χριστό, είτε το γνωρίζει είτε όχι.

Ο π. Ανδρέας Louth δήλωσε πως η ομιλία αυτή είναι μια από τις καλύτερες που είχε ακούσει τα τελευταία χρόνια. Στη διάρκεια της Γενικής Συζήτησης οι Σύνεδροι κατέληξαν σε αρκετά συμπεράσματα. Είναι αλήθεια πως η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Διασπορά, στη Δύση και ειδικώτερα στο Ηνωμένο Βασίλειο χρειάζεται να λειτουργεί χωρίς αποκλεισμούς διαφόρων παραδόσεων. Φόβος και ανασφάλεια είναι οι λόγοι που κάνουν νέους Θεολόγους να είναι εναντίον του Οικουμενισμού.

Στη Συζήτηση αναφέρθηκε και αναλύθηκε και η αγγλική παροιμία: «Fire is a good servant, but a bad master», που σημαίνει πως η φωτιά είναι ένα πολύτιμο εργαλείο που μπορεί να εξυπηρετήσει τον άνθρωπο και τις ανάγκες του μόνο όταν την ελέγχουμε και τη χρησιμοποιούμε με προσοχή και σοφία. Κατ΄ αναλογία και η εθνότητα είναι ένα σπουδαίο εργαλείο που πρέπει όμως να το ελέγχουμε απόλυτα κι έτσι θα απολαύσουμε τον εμπλουτισμό της πρακτικής μας.

Τελικά, διαπιστώθηκε πως ωριμάζουμε. Κι έτσι φθάνουμε, ακόμα και μέσα από τις όποιες αποτυχίες μας, σε ένα στάδιο όπου μπορούμε να δούμε και να μελετήσουμε τους εαυτούς μας με κριτικό πνεύμα.

Πηγή: Ρομφαία, http://www.romfea.gr/arthra-apopseis/13813-forum-orthodoxia-ethnotita