Η περίοδος του Τριωδίου χαρακτηρίζεται από την υμνολογική
της πανδαισία, που μας οδηγεί σταδιακά και σταθερά προς το Πάσχα, την Εορτή των
Εορτών. Η περίοδος αυτή έχει σκοπό να μας προετοιμάσει με νηστεία, προσευχή και
μετάνοια, ώστε να υποδεχτούμε τα Άγια Πάθη του Κυρίου μας και την Ανάστασή Του.
Γι’αυτόν τον λόγο τονίζεται, μέσα από τις ακολουθίες και τους ύμνους, η
κατάνυξη και το χαροποιό «πένθος».
.jpg)
Γιατί, όμως, να ονομάζεται αυτό το διάστημα πριν το Πάσχα
ως περίοδος του Τριωδίου; Η λέξη αυτή είναι συνθετική, αποτελούμενη από δύο
λέξεις, το αριθμητικό τρία και την ωδή, που προέρχεται από την αρχαιοελληνική
λέξη άδω, δηλαδή ψάλω (κατά την εκκλησιαστική γλώσσα) όντας έμμετρα τροπάρια
που απαγγέλονται εμμελώς. Ο Κανόνας κατά την διάρκεια του χρόνου αποτελείται
από εννέα ωδές, ενώ αντιθέτως κατά την περίοδο που διανύουμε τώρα, κάποιοι
Κανόνες αποτελούνται από τρεις μόνο ωδές. Γι’αυτό και το βιβλίο που βρίσκουμε
στα ψαλτήρια ονομάζεται Τριώδιο.
Η οικονομία της Εκκλησίας, για το σκοπό της καθολικής
άσκησης και συμπόρευσης στη προσευχή και τη νηστεία, εισάγει διάφορα στάδια τα
οποία πρέπει να διανήσουμε ώστε να φτάσουμε κερδισμένοι (πνευματικά αλλά και
σωματικά) στο Πάσχα και στην Ανάσταση του Κυρίου μας. Έτσι, έχουμε τις πρώτες
εβδομάδες που προετοιμάζουν το έδαφος, όπως έκανε και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος
πριν τον ερχομό του Ιησού Χριστού στον κόσμο.
Αυτή η πρώτη περίοδος μας προετοιμάζει και μας εισαγάγει ομαλά στη
Τεσσαρακοστή, ώστε να κατανοήσουμε και εμείς το βαθύτερο νόημα και την
ιδιαίτερη πνευματικότητα της περιόδου του Τριωδίου. Ύστερα, βέβαια βιώνουμε την
Αγία και Μεγάλη Σαρακοστή, γεμάτη νοήματα, συμβολισμούς, θεολογία, ιστορία,
μουσική, χρώματα και ποίηση που όλα μαζί ολοκληρώνουν την χριστιανική ζωή
επιδεικνύοντας όχι μόνο γεγονότα και πρόσωπα του νυν βίου μας αλλά επίσης
αναφέροντας τους Πρωτοπλάστες και την μέλλουσα κρίση. Έτσι βλέπουμε έντονα πως
τα γεγονότα αυτά τα βιώνει όλη η Εκκλησία.
Είναι σημαντικό, πιστεύω, να τονίσουμε την σημασία και την
αξία της Βυζαντινής Μουσικής, ειδικά κατά την διάρκεια του Τριωδίου, η οποία αποτελεί τέχνη προσευχής, εφόσον αποτελεί
συστατικό της Εκκλησίας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το αλάτι της
Εκκλησιαστικής ζωής που καθαρίζει και θεραπέυει την ψυχή του ανθρώπου, ή όπως
αναφέρει και ο Άρχων Πρωτοψάλτης της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας
Θρασύβουλος Στανίτσας, «η γλώσσα της Βυζαντινής Μουσικής είναι το αιώνιονν
‘άσμα καινόν΄, με το οποίο ο λαός μας εναρμονίζει τον διάλογόν του προς τον
Θεόν». Αυτή η μουσική ηρεμεί τον άνθρωπο
και τον φαίρνει σε κοινωνία με τον Δημιουργό μας. Όπως είπε και ο Μέγας Βασίλειος
στους νέους όταν σύγκρινε τη κοσμική και την Βυζαντινή μουσική, «πρέπει να
επιδιώκουμε την άλλη (δηλαδή την Βυζαντινή και εκκλησιαστική μουσική) που είναι
ανώτερη και που οδηγεί ψηλότερα». Βλέπουμε και ακούμε επίσης την διαφορά που
υπάρχει από ήχο σε ήχο, επιβεβαιώνοντας πως κάθε ήχος της Βυζαντινής μας
μουσικής επιδρά στον πιστό με ένα χαρακτηριστικό τρόπο, αναδυκνείοντας έτσι τον
παιδαγωγικό και θεραπευτικό ρόλο που παίζει η μουσική στον εκκλησιαστικό βίο,
έχοντας πολλές φορές αίσθημα δοξολογίας, κατανύξεως, ικεσίας, πένθους και
χαρμολύπης. Σκοπός, βέβαια,
είναι η προσευχή και η επικοινωνία με τον Θεό, ο οποίος επιτυνχάνεται
ποικιλοτρόπος με την Βυζαντινή μουσική, επιφέροντας την κάθαρση και την γαλήνη
του πιστού. Η εκκλησιαστική μας μουσική, όπως εξηγεί ο πρωτοψάλτης Χρύσανθος
Θεοδοσόπουλος, έχει απαράμιλλο λυρισμό, ακένωτο πλούτο ιδεών και πρωτότυπη και
θαυμάσια τεχνική, συνδυάζοντας κατά τρόπο θαυμαστό μορφή, περιεχόμενο και
μέλος, δημιουργώντας άρρηκτη αρμονική συζυγία με το κείμενο. Γι’αυτό αποτελεί
το απαραίτητο και το ανατικατάστατο στοιχείο της θείας λατρείας.
Επιθυμία μου ήταν να τονίσω την σημαντικότητα της
Βυζαντινής μουσικής, ώστε να κατανοήσουμε όλοι μας τον σωτηριολογικό χαρακτήρα
της μουσικής αλλά και της εκκλησιαστικής τέχνης, γενικά. Παρόλλα αυτά,
επιβάλλεται να κατανοήσουμε και τους ύμνους, οι οποίοι είναι γεμάτοι θεολογία,
δογματική, πνευματικότητα, εκκλησιαστική ιστορία. Διαβάζοντας τους ύμνους
μπορούμε ποιο εύκολα να καταλάβουμε αλλά και να βιώσουμε την κατανυτκική αυτή
περίοδο που σκοπό έχει την κλιμάκωση των γεγονότων με απότερη κατάληξη την
Ανάσταση, δηλαδή την επιβεβαίωση της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, γιατί
χωρίς την Ανάσταση δεν θα είχε νόημα η πίστη μας.
