Η περίοδος του Τριωδίου

Τριώδιο ονομάζουμε την περίοδο πριν το Πάσχα, από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι το Μεγάλο Σάββατο. Ονομάζεται έτσι διότι αυτήν την περίοδο χρησιμοποιούμε στην εκκλησία ένα βιβλίο με αυτό το όνομα, το οποίο περιέχει τρεις ωδές, αντί για εννιά ή οχτώ ωδές που έχει η Παρακλητική, το βιβλίο που χρησιμοποιούν οι ψάλτες κατά τον υπόλοιπο χρόνο. Η περίοδος του Τριωδίου έχει σκοπό να μας προετοιμάσει με νηστεία, προσευχή και μετάνοια, για να υποδεχτούμε τα Άγια Πάθη του Κυρίου μας και την Ανάστασή Του. Γενικά οι ακολουθίες και τα τροπάρια προβάλλουν την κατάνυξη και το χαροποιό «πένθος».

Οι Κυριακές της περιόδου αυτής μας προετοιμάζουν σταδιακά για τα Πάθη. Επίσης έχουν και  διδακτικό χαρακτήρα. Οι Κυριακές είναι οι εξής:

·         Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου. Εδώ διαβάζουμε την ομώνυμη παραβολή στην οποία διακρίνουμε τα αποτελέσματα της υπερήφανης προσευχής του «δικαίου» Φαρισαίου που τελικά δεν εισακούστηκε και της ταπεινής προσευχής του αμαρτωλού τελώνου, του οποίου η προσευχή ανέβηκε στον ουρανό θυμίαμα και εισακούστηκε.

·         Κυριακή του Ασώτου.  Τα βαθύτερα νοήματα της γνωστής παραβολής είναι τετραπλή. Α) Η απελπιστική κατάσταση στην οποία φτάνει ο αμαρτωλός. Β) Η ανάγκη μετανοίας και τα σωτήρια αποτελέσματά της. Γ) Το μέγεθος της θείας Ευσπλαχνίας, στην οποία μπορούν να στηρίζονται και οι πλέον αμαρτωλοί, ώστε να μην φτάνουν ποτέ στην απελπισία. Κανένα αμάρτημα, όσο μεγάλο και αν θεωρείται, δεν μπορεί να υπερνικήσει τη φιλάνθρωπη γνώμη του Θεού. Δ) Η αποφυγή του αισθήματος της αυτάρκειας του δικαιωμένου, όπως θεωρούσε τον εαυτό του ο πρεσβύτερος υιός.

·         Κυριακή της Αποκρέω. Είναι η τελευταία μέρα που τρώμε κρέας πριν το Πάσχα, όπως αποκαλεί και το όνομα της εορτής. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας καθιέρωσαν αυτήν την Κυριακή να γίνεται ανάμνηση της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού, για να θυμόμαστε όχι μόνο τη φιλανθρωπία Του (από την Κυριακή του Ασώτου) αλλά και την δικαιοσύνη Του στην κρίση, που θα γίνει μερικώς την ημέρα του θανάτου μας και τελικώς στην Δευτέρα Παρουσία.

·         Κυριακή της Τυροφάγου. Βλέπουμε πως η νηστεία γίνεται σταδιακά, προετοιμαζόμαστα σιγά-σιγά για την Μεγάλη Εβδομάδα.  Αυτήν την Κυριακή ακούμε απ’τα τροπάρια την ιστορία της εξορίας των Πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο, που έγινε λόγω της παρακοής τους (δεν ετήρησαν τη νηστεία, σχετικά με τον απαγορευμένο καρπό). Αντί του Παραδείσου και της αιωνίοτητας, βρήκαν τον θάνατο.

·         Πρώτη Κυριακή των Νηστειών ή της Ορθοδοξίας. Αυτήν την ημέρα εορτάζουμε την αναστήλωση των Εικόνων και τον θρίαμβο της Ορθοδοξίας έναντι των αιρετικών Εικονομάχων, αυτών δηλαδή που δεν δέχονταν να τιμούν τις Αγίες Εικόνες και ονόμαζαν την τιμή αυτή ειδωλολατρεία. Είναι σημαντική η τοποθέτηση της εορτής αυτής μέσα στην Σαρακοστή για να τονίσει την σπουδαιότητα των εικόνων στην πίστη μας. Εμείς οι Ορθόδοξοι τιμούμε και δοξάζουμε τους Αγίους, τους Αγγέλους και περισσότερο πάντων την Παναγία. Αλλά μόνο στον Τριαδικό Θεό προσφέουμε λατρεία. Άλλο λατρεία και άλλο τιμή και σεβασμός, ο οποίος δεν απευθύνεται στην εικόνα αλλά «διαβαίνει επί το Πρωτότυπον».

·         Δεύτερη Κυριακή των Νηστειών. Αυτήν την μέρα εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, ο οποίος υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος των Ορθοδόξων Δογμάτων, ακαταγώνιστος πολέμιος των κακοδοξιών και σπουδαίος κύρηκας. Τον προβάλλει η Εκκλησία κατά την δεύτερη αυτή Κυριακή ως συνέχεια της προηγούμενης, διότι η νίκη του Αγ. Γρηγορίου κατά των αιρετικών δοξασιών των Δυτικών (Βαρλαάμ, Ακίνδυνος) θεωρήθηκε ως νίκη ανάλογη με τη νίκη κατά των εικονομάχων.

·         Τρίτη Κυριακή των Νηστειών ή της Σταυροπροσκυνήσεως. Η Κυριακή αυτή που βρίσκεται στο μέσο της Σαρακοστής η Εκκλησία μας προβάλλει την προσκύνηση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού. Επειδή η σωματική αδυναμία από τον αγώνα της νηστείας μας περικυκλώνει και η δυσκολία αυξάνει, η Εκκλησία προβάλλει στο μέσο του δρόμου της νηστείας σαν βοήθειά μας τον Πανάγιο Σταυρό, τη χαρά του κόσμου, των πιστών τη δύναμη, των αμαρτωλών την ελπίδα.

·         Τετάρτη Κυριακή των Νηστειών. Εορτάζουμε την μνήμη του Αγίου Ιωάννου, συγγραφέα της «Κλίμακος», που υπήρξε κήρυκας της μετανοίας και της νηστείας. Έγινε Ηγούμενος της Ι. Μονής του Σινά και συνέγραψε τριάκοντα λόγους, των οποίων ο καθένας αναφέρεται σε μία αρετή, από τις ευκολότερες στις δυσκολότερες, αναβιβάζοντας τον άνθρωπο με σκαλοπάτια πνευματικά σε ουράνιο ύψος. Γι’ αυτό το σύγγραμα ονομάστηκε Κλίμαξ των αρετών, το οποίο και είναι μία θεολογική ενημέρωση και θεολογική κατοχύρωση της εσωτερικής αναγεννήσεως που επιτυνχάνεται με την ασκητική και κατανυκτική ζωή του πιστού.

·         Πέμπτη Κυριακή των Νηστειών. Αυτήν την Κυριακή τιμάται η Αγία Μαρία η Αιγυπτία. Προβάλλεται προς διέγερση των ραθύμων (τεμπέλης) και αμαρτωλών σε μετάνοια. Η Αγία αυτή ζούσε άσωτα. Όταν ήταν 29 πήγε στους Αγίους Τόπους για να προσκυνήσει τον Τίμιο Ξύλο. Όμως δεν μπόρεσε να εισέλθει στο ναό επειδή αισθανόταν μία αόρατη δύναμη να την εμποδίζει. Τότε συναισθάνθηκε την αμαρτωλότητά της και υποσχέθηκε να αλλάξει ζωή. Έπειτα έζησε μια άγια, ασκητική ζωή, σαν επείγιος άγγελος. Είναι ένα λαμπρό παράδειγμα πως όλοι μας μπορούμε να γίνουμε κατάλευκοι ως Άγγελοι , αρκεί να μετανοήσουμε, όπως η Οσία Μαρία.   

·         Έκτη Κυριακή των Νηστειών ή Κυριακή των Βαίων. Την ημέρα αυτή, μια μέρα μετά την Ανάσταση του Λαζάρου, εορτάζουμε την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Ο λαός έστρωνε Βάια, όπως κάνουν στους θριαμβευτές, επειδή Τον θεωρούσαν επίγειο βασιλέα, που θα τους ελευθέρωνε από το Ρωμαϊκό ζυγό, και τον υποδέχτηκαν κραυγάζοντας « Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο Βασιλεύς του Ισραήλ». Τα βάϊα, τα απαλά κλαδιά των φοινίκων, εσήμαιναν τη νίκη του Χριστού κατά του διαβόλου και του θανάτου.

Επίσης την περίδο αυτή τελούνται πολλές ακολουθίες που τονίζουν την κατανυκτική ατμόσφαιρα της περιόδου. Αυτές είναι οι κατανυκτικοί εσπερινοί, οι χαιρετισμοί, οι Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες και οι ιδιαίτερες και πανέμορφες ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας.

Μετά και την Μεγάλη Βδομάδα έχουμε την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, η περίοδος της Ανάστασης, η περίοδος της Ανάληψεως και η περίοδος της γέννησης της Εκκλησίας, του επίγειου Παραδείσου.